Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030 nhấn mạnh: Phát huy giá trị di sản và bản sắc văn hóa dân tộc để hình thành sản phẩm du lịch độc đáo, khác biệt, có lợi thế cạnh tranh, góp phần tạo dựng thương hiệu nổi bật của du lịch Việt Nam trên bản đồ du lịch thế giới. Kể từ năm 2019, Việt Nam liên tiếp được Tổ chức du lịch thế giới công nhận là điểm đến di sản hấp dẫn hàng đầu khu vực và thế giới. Điều này đã cho thấy sức hút của di sản văn hóa trong định vị thương hiệu điểm đến.

Sau hợp nhất, tỉnh Lào Cai mới không chỉ mở rộng về quy mô diện tích và dân số mà còn có không gian di sản rộng lớn, liên vùng và có chiều sâu lịch sử - văn hóa - sinh thái. Đây là nguồn tài nguyên quý để Lào Cai kiến tạo hệ sinh thái du lịch phát triển bền vững trong thế và lực mới.

Nhận diện không gian di sản

Sau hợp nhất, tỉnh Lào Cai có 204 di tích được xếp hạng; có đa thành phần dân tộc với nhiều nhóm, ngành, thuộc 4 ngữ hệ tạo nên hệ thống di sản văn hóa tộc người phong phú, đa dạng. Trong đó, có các di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh: Di sản nghi lễ và trò chơi kéo co; Di sản thực hành then của người Tày, Nùng, Thái; Di sản nghệ thuật xòe Thái...; 56 di sản văn hóa phi vật thể được ghi danh vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Tuy nhiên, điều đáng nói ở đây là không chỉ dừng lại ở các di tích, di sản riêng lẻ mà việc hợp nhất đã mở ra không gian di sản có giá trị sâu sắc. Không gian di sản theo hướng tiếp cận của UNESCO và ICOMOS là tổng thể các giá trị văn hóa - tự nhiên - con người được tạo lập, kế thừa và tiếp diễn qua thời gian, bao gồm: di sản vật thể và phi vật thể, cảnh quan văn hóa, cộng đồng thực hành di sản. Theo hướng tiếp cận này, không gian di sản ở Lào Cai có tính đa dạng gắn với các vùng sinh thái nhiệt đới, á nhiệt đới, ôn đới.

Không gian di sản có tính liên kết mạnh như: không gian di sản đạo Mẫu gắn với các di tích đạo Mẫu dọc sông Hồng; không gian di sản đường sắt Điền - Việt gắn với cung đường Yên - Lào; không gian di sản ruộng bậc thang gắn với di tích ruộng bậc thang Mù Cang Chải, Tả Van với cộng đồng người Mông, người Dao; không gian di sản dân tộc Thái; không gian di sản dân tộc Tày...

Đặc biệt, các không gian di sản này còn có thể mở rộng về phía Nam kết nối với các địa phương như di sản Đạo Mẫu kết nối với Phú Thọ, Tam Đảo... di sản đường sắt Điền - Việt kết nối tới Hà Nội, Hải Phòng; sang phía Tây kết nối với Than Uyên, Mường Thanh... sang phía Đông kết nối với Tuyên Quang...

Trong mỗi không gian di sản lại hàm chứa nhiều giá trị di sản phong phú và đặc sắc như: ẩm thực, trang phục, kiến trúc, tập quán, nghi lễ... Không gian di sản ở Lào Cai còn có tính “sống”, mang giá trị đương đại vì đang được thực hành trong cộng đồng. Toàn tỉnh có 2 nghệ nhân nhân dân, 38 nghệ nhân ưu tú và 49 nghệ nhân dân gian. Đây là những nguồn lực có giá trị để chuyển hóa thành nguồn lực để phát triển du lịch.

Hệ sinh thái du lịch từ di sản

Di sản và du lịch có mối quan hệ biện chứng, hữu cơ. Đặc biệt đối với các tỉnh miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số như Lào Cai, du lịch di sản văn hóa được xem là sản phẩm du lịch đặc thù. Do đó, việc phát huy giá trị di sản để phát triển du lịch đã được triển khai thực hiện trong nhiều năm qua. Cả hai địa phương trước đây của tỉnh Lào Cai mới đều đã quan tâm xây dựng các sản phẩm du lịch di sản gắn với các địa danh như Sa Pa, Mù Cang Chải, Bắc Hà, Nghĩa Lộ, Bảo Yên, Trạm Tấu với các thương hiệu như: du lịch cộng đồng người cộng đồng người Giáy ở Tả Van, du lịch cộng đồng người Dao ở Tả Phìn, du lịch cộng đồng người Tày ở Nghĩa Đô, du lịch cộng đồng người Hà Nhì ở Y Tý, du lịch cộng đồng người Mông ở La Pán Tẩn, Dế Xu Phình, lễ hội cốm Tú Lệ, xòe Thái... Đồng thời các giải pháp liên kết du lịch được hai địa phương liên tục triển khai và không ngừng đổi mới, cải tiến từ chương trình Du lịch về cội nguồn, đến hợp tác phát triển du lịch tâm linh dọc sông Hồng và Du lịch 8 tỉnh Tây Bắc mở rộng. Đây là nền tảng để du lịch Lào Cai có những bước phát triển trong giai đoạn tới.

Trong bối cảnh tỉnh Lào Cai hiện nay - không gian mở rộng, tài nguyên di sản phong phú, cơ hội đầu tư lớn thì việc thiết kế và vận hành du lịch từ di sản không chỉ dừng lại ở các sản phẩm đơn lẻ, ở từng điểm là xây dựng hệ sinh thái hoàn thiện với mạng lưới liên kết đa thành phần; trong đó, các yếu tố di sản - con người - doanh nghiệp - công nghệ - chính sách vận hành như một mạng lưới. Di sản là yếu tố cốt lõi của hệ sinh thái, cộng đồng với vai trò là người giữ gìn thực hành di sản, doanh nghiệp là người phát triển tiếp thị sản phẩm, nhà nghiên cứu là người giải mã và bảo tồn giá trị di sản, nhà nước tại chính sách, đầu tư hạ tầng, công nghệ và truyền thông tạo công cụ số, lan tỏa và kết nối.

Xây dựng hệ sinh thái du lịch từ di sản là quá trình thiết kế một môi trường phát triển bền vững, công bằng và bản sắc. Với không gian di sản rộng lớn, phong phú và giàu bản sắc, việc phát triển hệ sinh thái du lịch từ di sản văn hóa không chỉ phát triển du lịch bền vững mà còn tạo dựng thương hiệu du lịch Lào Cai trên bản đồ du lịch quốc gia, quốc tế.